Πολιτική Συνοχής: Για τις ανεπτυγμένες και μη περιφέρειες

Η πολιτική συνοχής δεν είναι μια πολυτέλεια της Ευρώπης, αλλά ο κοινωνικός της σύνδεσμος: η απάντηση σε μια απλή, καθοριστική ερώτηση—πώς μοιράζονται δίκαια τα οφέλη της ενιαίας αγοράς, ώστε να επωφελούνται όλοι και όχι μόνο οι ήδη ισχυροί. Με περίπου ένα τρίτο του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού (392 δισ. ευρώ για 2021–2027), η συνοχή επενδύει σε υποδομές, καινοτομία, δεξιότητες και πράσινη μετάβαση, υποστηρίζοντας όχι μόνο τις περιφέρειες που μένουν πίσω, αλλά και αυτές που χρειάζονται να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητά τους σε χρόνο διαρθρωτικών αλλαγών.​

Για τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, η συνοχή είναι αναγκαία προϋπόθεση: χωρίς επενδύσεις σε δρόμους, ευρυζωνικά δίκτυα, εκπαίδευση και καινοτομία, δεν μπορούν να προσελκύσουν επιχειρήσεις, να κρατήσουν νέους, να αξιοποιήσουν τοπικούς πόρους. Η έρευνα δείχνει ότι κάθε ευρώ που επενδύεται σε περιοχές με χαμηλό δημόσιο και ιδιωτικό κεφάλαιο έχει μεγαλύτερη απόδοση, διότι γεφυρώνει κενά που η αγορά από μόνη της δεν κλείνει. Το αποτέλεσμα; Σταδιακή σύγκλιση: ο συντελεστής διακύμανσης του ΑΕΠ ανά κάτοικο μειώνεται κατά 3% μέχρι το 2030, αποδεικνύοντας ότι οι παρεμβάσεις του 2014–2027 φέρνουν μετρήσιμη βελτίωση. Αυτή η σύγκλιση δεν είναι μόνο αριθμητική· είναι πρόσβαση σε δουλειά, ποιοτική εκπαίδευση, ασφαλείς μετακινήσεις—στοιχεία που αλλάζουν την καθημερινότητα χιλιάδων οικογενειών.​

Αλλά η συνοχή έχει σημασία και για τις πιο ανεπτυγμένες περιφέρειες, για δύο λόγους. Πρώτον, επειδή οι επενδύσεις σε μια περιοχή δημιουργούν θετικές επιπτώσεις («spillovers») σε γειτονικές και εμπορικά συνδεδεμένες περιοχές. Όταν μια λιγότερο ανεπτυγμένη περιφέρεια βελτιώνει τις υποδομές της και αυξάνει την παραγωγικότητά της, οι εταιρείες σε ανεπτυγμένα κέντρα κερδίζουν νέες αγορές, προμηθευτές, συνεργασίες. Είναι ένα παιχνίδι θετικού αθροίσματος: η ενίσχυση του αδύναμου μπορεί να ενισχύσει τον ισχυρό, αν υπάρχει δίκτυο και συντονισμός. Δεύτερον, η συνοχή επενδύει σε μετάβαση—πράσινη, ψηφιακή, βιομηχανική—και αυτό ενδιαφέρει όλες τις περιοχές, από τη Βαυαρία μέχρι τη Σικελία. Πλούσιες, αστικές περιφέρειες χρειάζονται στήριξη για αστική κινητικότητα, ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, κυκλική οικονομία· βιομηχανικές περιοχές χρειάζονται πόρους για αποκαρβονοποίηση και επανακατάρτιση εργατικού δυναμικού. Η πολιτική συνοχής είναι ο μόνος μηχανισμός της ΕΕ που συνδυάζει αυτές τις ανάγκες με τοπική διακυβέρνηση και πολυετή σχέδια.​

Παράλληλα, η συνοχή είναι το αντίβαρο στην τάση συγκέντρωσης του πλούτου σε μεγάλα αστικά κέντρα που θα προκαλούσε μια αδιαμεσολάβητη ενιαία αγορά. Η αποτελεσματική αγορά μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω συσσώρευση δραστηριότητας σε λίγες μητροπόλεις, αφήνοντας την περιφέρεια πίσω—κάτι που, όπως δείχνουν έρευνες, τροφοδοτεί γεωγραφική δυσαρέσκεια και υπονομεύει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αν η Ευρώπη δεν κρατά την υπόσχεση της ανοδικής σύγκλισης, χάνει την ελκυστικότητά της, ειδικά ενόψει ενδεχόμενης διεύρυνσης. Η συνοχή λειτουργεί ως «κόλλα που συνδέει τους Ευρωπαίους», προσφέροντας συγκρίσιμα βιοτικά επίπεδα ανεξάρτητα από τον τόπο εργασίας και κατοικίας.​

Η πολιτική αυτή δεν είναι αποζημίωση, αλλά ενδυνάμωση. Δεν αντικαθιστά εθνικές κοινωνικές πολιτικές, αλλά επενδύει σε δομικές αλλαγές: εκπαίδευση, έρευνα, υποδομές, ψηφιακά εργαλεία. Και το κάνει με πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, βάζοντας περιφέρειες και πόλεις στο σχεδιασμό, κάτι που δεν κάνει κανένα άλλο ευρωπαϊκό εργαλείο. Αυτό είναι ζωτικό σε χρόνο στενών δημοσιονομικών περιθωρίων: η συνοχή μπορεί να πολλαπλασιάσει την επίδραση εθνικών και ιδιωτικών πόρων, αν υπάρχει στρατηγικός συντονισμός.​

Βέβαια, υπάρχουν προκλήσεις. Χρειάζεται πιο συγκεκριμένη στόχευση: να φτάνουν τα χρήματα σε πραγματικά υστερούσες περιοχές και να ωφελούν ευρύτερα τμήματα του πληθυσμού, όχι μόνο τις επιχειρηματικές ελίτ. Χρειάζεται βελτίωση της πρόσβασης για μικρούς δήμους και μικρές επιχειρήσεις, που συχνά δυσκολεύονται με τη γραφειοκρατία. Και χρειάζεται διαχωρισμός ανάμεσα σε επενδύσεις συνοχής και σε ευρωπαϊκές επενδύσεις κοινού συμφέροντος (υποδομές, πράσινη μετάβαση, άμυνα), ώστε κάθε μηχανισμός να έχει σαφή στόχο.​

Κοιτάζοντας μπροστά, η συνοχή παραμένει κρίσιμη σε μια Ευρώπη που αντιμετωπίζει κλιματική αλλαγή, ψηφιακό μετασχηματισμό και γεωπολιτικές αβεβαιότητες. Οι ανισότητες που δημιουργεί η κλιματική κρίση (με παράκτιες και μεσογειακές περιοχές να κινδυνεύουν να χάσουν πάνω από 1% του ΑΕΠ ετησίως) και η άνιση κατανομή του κόστους πράσινης μετάβασης (με βιομηχανικές περιφέρειες να έχουν τα υψηλότερα κατά κεφαλήν ρύπους) απαιτούν εδαφικές προσεγγίσεις που η συνοχή μπορεί να προσφέρει. Στο τέλος της ημέρας, η συνοχή είναι η υπόσχεση της Ευρώπης: ότι η ενσωμάτωση δεν αφήνει κανέναν πίσω—και ότι η ευημερία δεν είναι προνόμιο λίγων, αλλά δικαίωμα όλων.