Καινοτομία με τοπικά χαρακτηριστικά

Η ευρωπαϊκή καινοτομία δεν γεννιέται μόνο στα μεγάλα ερευνητικά εργαστήρια· ωριμάζει στις πόλεις, στα πανεπιστήμια, στις ΜμΕ και στα clusters όπου η Πολιτική Συνοχής δημιουργεί έδαφος για να ριζώσουν ιδέες και να γίνουν προϊόντα, υπηρεσίες, δουλειές. Αν το Horizon χρηματοδοτεί την αριστεία στην έρευνα, η Συνοχή χρηματοδοτεί το οικοσύστημα που μετατρέπει την έρευνα σε οικονομία, το σχέδιο σε αγορά, και το ταλέντο σε ευκαιρία.​

Η «έξυπνη εξειδίκευση»

Από το 2014, κάθε περιφέρεια που θέλει πόρους ΕΤΠΑ για καινοτομία οφείλει να έχει μια Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης (S3)–μια ανοιχτή διαδικασία όπου επιχειρήσεις, πανεπιστήμια και δημόσιοι φορείς αποφασίζουν σε τι είναι καλοί και πού θα επενδύσουν. Αυτή η νέα προσέγγιση έφερε σημαντικούς πόρους με πάνω από €40 δισ. να κατευθύνονται στην έρευνα και καινοτομία και αλλά και τον ψηφιακό μετασχηματισμό την περίοδο 2021-2027.​

Οι κόμβοι ψηφιακής καινοτομίας (EDIHs)

Ένα άλλο σημαντικό εργαλείο για την προώθηση της καινοτομίας είναι τα European Digital Innovation Hubs που λειτουργούν ως «one-stop shops» για ΜμΕ και δημόσιο τομέα: δοκιμάζεις τεχνολογία πριν επενδύσεις, εκπαιδεύεσαι, βρίσκεις χρηματοδότηση, συναντάς εταίρους. Το δίκτυο αριθμεί 151 EDIHs και χρηματοδοτείται από συνδυασμό ταμείων, με το ΕΤΠΑ να στηρίζει υποδομές, εξοπλισμό και υπηρεσίες για χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε όλη την ΕΕ.​

Παραδείγματα από την Ευρώπη

• Βερολίνο: Τα ERDF Venture Capital funds (IBB Ventures) πέτυχαν μοχλευση 9x από ιδιώτες επενδυτές το 2014-2020, ενισχύοντας τεχνολογικές και δημιουργικές startups με στοχευμένα κεφάλαια σποράς και ανάπτυξης, προϋπολογισμού €635 εκατ. για έρευνα και τεχνολογία, startups και μείωση εκπομπών άνθρακα.

• Μεσόγειος: Το Interreg MED έργο COMPOSE υλοποίησε 15 πιλοτικά έργα για ΑΠΕ και εξοικονόμηση, με αναμενόμενη αποφυγή 558.000 τόνων CO2/έτος ως το 2030 και αύξηση 19% του μεριδίου ΑΠΕ σε νησιά όπως η Κύπρος και η Κρήτη· 250 φορείς χάραξης πολιτικής υπέγραψαν MoU για εφαρμογή ανάλογων μέτρων.

• Κεντρική Ευρώπη: Το Interreg Central Europe έργο FI4INN (προϋπολογισμός €2,02 εκατ., 80% ERDF) συγ-σχεδιάζει νέα χρηματοδοτικά εργαλεία και δοκιμάζει 7 πιλοτικά για πρόσβαση καινοτόμων ΜμΕ σε κεφάλαια, με κοινούς οδηγούς και κέντρα γνώσης σε 10 περιφέρειες.

• Grande Region (Λουξεμβούργο–Γαλλία–Γερμανία–Βέλγιο): Το CIRKLA (Interreg VI-A) υποστηρίζει κυκλική οικονομία με κοινά πρότυπα ανακυκλωσιμότητας για ΜμΕ και διασυνοριακά living labs, επιταχύνοντας υιοθέτηση κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων.

Η κυπριακή εμπειρία

Η Κύπρος, μέσω του «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027», κατευθύνει σημαντικούς πόρους σε έρευνα και καινοτομία με στόχο διασύνδεση έρευνας–οικονομίας–κοινωνίας. Η εθνική S3 εστιάζει σε ενέργεια, τουρισμό, αγροδιατροφή, δομημένο περιβάλλον, ναυτιλία/μεταφορές, υγεία, περιβάλλον και ψηφιακές τεχνολογίες.​

• Προγράμματα αριστείας και επιχειρηματικής καινοτομίας χρηματοδοτούν υποδομές σε πανεπιστήμια και εφαρμοστική έρευνα με επιχειρηματικούς εταίρους, μειώνοντας το «κενό εμπορικής αξιοποίησης».​

• Η διμερής πρόσκληση Κύπρου–Ελλάδας (2024) εστίασε σε S3 τομείς όπως ψηφιακές τεχνολογίες, αγροδιατροφή, θαλάσσια οικοσυστήματα, ΑΠΕ και υγεία–με συγχρηματοδότηση από ΕΤΠΑ μέσω ΘΑλΕΙΑ. Η αξία δεν είναι το ποσό, αλλά η στόχευση: κοινές προτεραιότητες, κοινά οικοσυστήματα, ώριμα projects.​

Συνολικά, η εκτίμηση επιπτώσεων για το ΘΑλΕΙΑ προβλέπει προσθήκη στο ΑΕΠ έως 6,9% μακροπρόθεσμα και χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας, έχοντας ως μοχλό και τις επενδύσεις στην καινοτομία. Το κλειδί είναι ότι οι δράσεις R&I «κουμπώνουν» σε τοπικούς κλάδους–από ενεργειακή αναβάθμιση και καθαρές τεχνολογίες μέχρι έξυπνες υπηρεσίες τουρισμού και υγείας.​

Συνοχή και καινοτομία - λύσεις και προκλήσεις

Η Πολιτική Συνοχής δεν «τρέχει» εργαστηριακή έρευνα αιχμής–αυτό είναι δουλειά του Horizon. Χτίζει όμως τα «σκληρά» και «μαλακά» θεμέλια της καινοτομίας: κτίρια, εξοπλισμό, incubators, mentoring, κατάρτιση, clusters, πρόσβαση σε χρηματοδότηση, μεταφορά τεχνογνωσίας. Επενδύει τοπικά, στηρίζοντας ΜμΕ να κάνουν ψηφιακό άλμα, πανεπιστήμια να ανοίγονται στην αγορά, και δημόσιες υπηρεσίες να υιοθετούν τεχνολογίες.​

Φυσικά δε λειτουργούν όλα τέλεια. Σε αρκετές περιφέρειες, οι S3 έμειναν στα χαρτιά, εξαιτίας της αδυναμίας των διοικήσεων, την ελλειπή συμμετοχή ή την έλλειξη οικονομικών κινήτρων. Όμως είναι σημαντικό ότι με τη Συνοχή η καινοτομία αποκτά περιφερειακή διάσταση και έρχεται πραγματικά κοντά στις επιχειρήσεις: Όταν μια ΜμΕ μπορεί να δοκιμάσει AI χωρίς να ρισκάρει κεφάλαιο, όταν μια σχολή μηχανικών έχει πιλοτικές γραμμές παραγωγής, όταν ένας αγρότης δοκιμάζει αισθητήρες πεδίου με τεχνική υποστήριξη, τότε η καινοτομία παύει να είναι αφηρημένη έννοια. Γίνεται καθημερινή πρακτική.