Διαχείριση υδάτων με τους πόρους της Συνοχής

Από Shell from Limassol, Cyprus - Kouris Dam - overflow day 8 April 2012, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19299057

Η περιβαλλοντική διάσταση του προγράμματος «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027» αντιπροσωπεύει μία από τις μεγαλύτερες «πράσινες» επενδύσεις στην ιστορία της Κύπρου. Με πάνω από €700 εκατομμύρια να κατευθύνονται σε έργα υποδομής νερού, ενέργειας και προστασίας της φύσης, το πρόγραμμα επιχειρεί να αντιμετωπίσει χρόνια προβλήματα—από την υδατική λειψυδρία μέχρι τη διατήρηση απειλούμενων οικοσυστημάτων. Ωστόσο, η υλοποίηση αντιμετωπίζει προκλήσεις και αντιδράσεις.​

Το Νερό στο Επίκεντρο

Η διαχείριση υδάτων καταλαμβάνει κεντρική θέση στο περιβαλλοντικό σκέλος του «ΘΑλΕΙΑ». Τα έργα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα: από την κατασκευή φραγμάτων και αρδευτικών δικτύων μέχρι την επέκταση συστημάτων αποχέτευσης σε αστικές και αγροτικές περιοχές.​

Ενδεικτικό της έκτασης των παρεμβάσεων είναι το έργο των φραγμάτων αντιπλημμυρικής προστασίας Καμμίτης και Αρχάγγελου στην επαρχία Λάρνακας, προϋπολογισμού €21,3 εκατομμυρίων. Τα δύο φράγματα, με συνολική χωρητικότητα 1,25 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων, στοχεύουν στη διπλή λειτουργία: προστασία από πλημμύρες και αποθήκευση έως 500.000 κυβικών μέτρων νερού για άρδευση της περιοχής ενοποίησης Αραδίππου. Η κατασκευή περιλαμβάνει επίσης 13 χιλιόμετρα αγωγών για τη διανομή του νερού.​

Παράλληλα, το έργο άρδευσης Σόλεας προχωρεί με το φράγμα χωρητικότητας 4,5 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων, τέσσερα αντλιοστάσια, τέσσερις δεξαμενές ισορροπίας και 8,5 χιλιόμετρα κύριων αγωγών μεταφοράς. Το έργο, παρά τις σημαντικές καθυστερήσεις λόγω μη υλοποίησης του αρχικού σχεδίου γαιοκτηματικής ρύθμισης, αναμένεται να αρδεύσει εκτάσεις των κοινοτήτων Λίνου, Φλάσσου, Κατυδάτων, Ευρύχου, Κόρακα και Τεμπριάς.​

Νέοι Πρωταγωνιστές στη Διαχείριση

Οι Επαρχιακοί Οργανισμοί Αυτοδιοίκησης διαδραματίζουν κομβικό ρόλο στην περιβαλλοντική αναβάθμιση της Κύπρου. Τον Δεκέμβριο 2023, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων υπέγραψε δανειακές συμφωνίες €100 εκατομμυρίων με τους τρεις οργανισμούς (τότε ακόμα Οργανισμοί Αποχέτευσης που μετά ενσωματώθηκαν στους ΕΟΑ) για έργα αποχέτευσης στις τρεις μεγαλύτερες πόλεις.​

Στη Λάρνακα, η Φάση Γ του συστήματος αποχέτευσης περιλαμβάνει την κατασκευή δικτύων στις περιοχές Δρομολαξιάς-Μενεού, Κιτίου και Περβολιών. Στη Λεμεσό, ο Οργανισμός Αποχέτευσης Λεμεσού-Αμαθούντας έχει ξοδέψει πάνω από €350 εκατομμύρια από το 1992, συνδέοντας περίπου 30.000 ακίνητα και εξυπηρετώντας 150.000 άτομα. Το 2023 υπογράφηκε σύμβαση €12,8 εκατομμυρίων με την κοινοπραξία MEDCON-TEKAL για την κατασκευή 44 χιλιομέτρων δικτύου σε εννέα κυβερνητικούς συνοικισμούς.​

Τα έργα αυτά χρηματοδοτούνται μέσω συνδυασμού εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων, με το πρόγραμμα «ΘΑλΕΙΑ» να παρέχει σημαντικό μέρος της χρηματοδότησης από το Ταμείο Συνοχής. Στόχος είναι η πλήρης συμμόρφωση της Κύπρου με την Ευρωπαϊκή Οδηγία για την Επεξεργασία Αστικών Λυμάτων, αποφεύγοντας τη ρύπανση υπόγειων και επιφανειακών υδάτων.​

Η αφαλάτωση και το κόστος της

Η αντιμετώπιση της υδατικής λειψυδρίας βασίζεται όλο και περισσότερο στην αφαλάτωση. Η Κύπρος διαθέτει τέσσερα μόνιμα εργοστάσια αφαλάτωσης που παράγουν 235.000 κυβικά μέτρα πόσιμου νερού ημερησίως, ενώ ένα πέμπτο είναι εκτός λειτουργίας λόγω πυρκαγιάς.

Σχεδιάζονται έως και 10 νέες μονάδες αφαλάτωσης (κινητές και μόνιμες) με εκτιμώμενο κόστος €66,4 εκατομμυρίων και συνολική παραγωγή 41 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων για την περίοδο 2025-2030. Το 2024, λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας, το κράτος αναγκάστηκε να διαθέσει €58 εκατομμύρια για αγορά νερού από μονάδες αφαλάτωσης.​

Το υψηλό κόστος της αφαλάτωσης έχει προκαλέσει ανησυχίες. Οι τιμές συμπεριλαμβάνουν τέσσερις συνιστώσες: κεφαλαιουχικές δαπάνες, λειτουργία και συντήρηση, ενέργεια, και standby συντήρηση. Η εξάρτηση από την αφαλάτωση αυξάνεται καθώς τα φράγματα της Κύπρου βρίσκονται στο 24,6% της χωρητικότητάς τους, σε σύγκριση με το 47,2% τον προηγούμενο χρόνο.​

Εθνικό Επενδυτικό Σχέδιο: Η Ευρύτερη Στρατηγική

Τον Απρίλιο 2024, το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε το Εθνικό Επενδυτικό Σχέδιο για Έργα Νερού, με συνολικό προϋπολογισμό €1,17 δισεκατομμυρίων. Το σχέδιο περιλαμβάνει 33 έργα πρώτης προτεραιότητας αξίας €721,8 εκατομμυρίων που βρίσκονται υπό κατασκευή, με στόχο την ολοκλήρωση μέχρι το 2029, και άλλα 60 έργα αξίας €445,5 εκατομμυρίων υπό αξιολόγηση για έναρξη το 2025.​

Πέρα από τα μεγάλα αναπτυξιακά έργα, το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων διέθεσε πάνω από €5 εκατομμύρια για τη βελτίωση των συστημάτων ύδρευσης παραμελημένων χωριών σε όλη την Κύπρο, συμπεριλαμβανομένων έργων στην Καλιανά, Νικητάρι, Σπήλια-Κουράλι, Αγία Ειρήνη, Πεδουλά, Φαρμακά, Άγιο Επιφάνιο και Περιστερώνα.​

Το διακύβευμα είναι μεγάλο: η Κύπρος πρέπει να αποδείξει ότι μπορεί να υλοποιήσει φιλόδοξα περιβαλλοντικά έργα χωρίς να θυσιάσει την οικολογική ακεραιότητα περιοχών που η ίδια η ΕΕ έχει χαρακτηρίσει ως προτεραιότητα. Με το «ΘΑλΕΙΑ» να έχει εκταμιεύσει πάνω από €600 εκατομμύρια μέχρι τις αρχές του 2025 και να έχουν ολοκληρωθεί πάνω από 100 έργα, η πρόκληση δεν είναι μόνο να απορροφηθούν οι πόροι, αλλά να διασφαλιστεί ότι οι επενδύσεις αυτές θα αφήσουν ένα πιο βιώσιμο και πράσινο αποτύπωμα στο φυσικό περιβάλλον της Κύπρου.