Δίνει η Πολιτική Συνοχής "ψήφο εμπιστοσύνης" στην τοπική αυτοδιοίκηση;

δημόσια διαβούλευση - ΑΙ generated image

Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι «και ναι και όχι» – κι αυτό φαίνεται και στα στοιχεία.

Σύμφωνα με την 9η Έκθεση Συνοχής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2024), οι χρηματοδοτήσεις και τα προγράμματα ξεκάθαρα στηρίζουν τις περιφέρειες να αντιμετωπίσουν κρίσεις, να καινοτομήσουν και να υποστηρίξουν μικρές επιχειρήσεις, σχολεία και υποδομές.

Πολλές τοπικές κοινωνίες βλέπουν πλέον ορατά αποτελέσματα: για παράδειγμα, τη βελτίωση δρόμων, τη δημιουργία κέντρων νεότητας, την αναβάθμιση κοινόχρηστων χώρων, που χωρίς ευρωπαϊκά κονδύλια θα έμεναν στα χαρτιά.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ευρωβαρόμετρο (Άνοιξη 2025) δείχνει πως το 52% των Ευρωπαίων δηλώνει ότι εμπιστεύεται πλέον την Ευρωπαϊκή Ένωση – το υψηλότερο ποσοστό των τελευταίων 18 ετών. Ειδικά στις αγροτικές ή απομακρυσμένες περιφέρειες, όταν τα έργα «μιλούν», οι πολίτες βλέπουν πράσινο φως για το μέλλον.

Το Χάσμα Γνώσης στην Κύπρο

Παρόλα αυτά, η Κύπρος αντιμετωπίζει ένα σοβαρό πρόβλημα αναγνωρισιμότητας. Μόνο το 22% των Κυπρίων μπορεί να αναφέρει συγκεκριμένα έργα που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα «ΘΑλΕΙΑ». Αυτό σημαίνει ότι οκτώ στους δέκα πολίτες περνούν καθημερινά δίπλα από έργα αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ χωρίς να γνωρίζουν την προέλευση ή τον σκοπό της χρηματοδότησής τους.​

Η κατάσταση επιδεινώνεται όταν πρόκειται για νέους. Οι ηλικίες 17-24 ετών καταγράφουν μόλις 22% αναγνωρισιμότητα του προγράμματος, έναντι 73% για τις ηλικίες 50-64. Αυτό το χάσμα γενεών υποδηλώνει ότι η μελλοντική δημόσια υποστήριξη για την ευρωπαϊκή συνοχή κινδυνεύει να αποδυναμωθεί.​

Η Απουσία των Πολιτών από τον Σχεδιασμό

Το πιο ανησυχητικό εύρημα από τη διαβούλευση με φορείς και ειδικούς είναι η σχεδόν ομόφωνη επισήμανση για «περιορισμένη τοπική συμμετοχή στο σχεδιασμό» των προγραμμάτων. Ο Χρύσανθος Παφίτης, από τον Δήμο Λατσιών, υπογράμμισε ότι «η εμπλοκή των τοπικών αρχών, φορέων και πολιτών στον σχεδιασμό των προγραμμάτων παραμένει περιορισμένη».​

Η συνέπεια αυτής της έλλειψης συμμετοχής είναι ότι η τοπική κοινωνία καλείται να σχολιάσει έτοιμα σχέδια, όχι να διατυπώσει τις πραγματικές της ανάγκες από την αρχή. Το αποτέλεσμα; Έργα που μπορεί να είναι τεχνικά άρτια αλλά δεν ανταποκρίνονται πάντα στις καθημερινές προτεραιότητες των κατοίκων.

Οι Δήμοι: Από Εκτελεστές σε Συν-Σχεδιαστές

Η διαβούλευση ανέδειξε επίσης την ανάγκη για μεγαλύτερη εμπλοκή των τοπικών αρχών στον στρατηγικό σχεδιασμό. Ο Ανδρέας Λόρδος, Δήμαρχος Αμμοχώστου, τόνισε ότι «ο Δήμος Αμμοχώστου θα πρέπει να έχει ουσιαστική συμμετοχή στο σχεδιασμό προγραμμάτων και προσκλήσεων των Ταμείων Συνοχής».​

Οι δήμοι και οι κοινότητες λειτουργούν σήμερα κυρίως ως εκτελεστικοί φορείς έργων που σχεδιάζονται κεντρικά. Πολλοί συμμετέχοντες στη διαβούλευση υπογράμμισαν ότι «η μεγαλύτερη εμπλοκή των τοπικών φορέων είναι καθοριστική για έναν πιο στοχευμένο και αποτελεσματικό σχεδιασμό».​

Συγκεκριμένες προτάσεις περιλάμβαναν τη δημιουργία «τοπικών διαβουλεύσεων» και «ευκαιριών για άμεση εμπλοκή πολιτών στον εντοπισμό αναγκών και στον σχεδιασμό προτάσεων». Αυτή η προσέγγιση συν-σχεδιασμού (co-design) θα μπορούσε να διασφαλίσει ότι τα έργα ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των κοινοτήτων.​

Άλλη πρόταση αφορούσε τη δημιουργία μηχανισμών συνεχούς παρακολούθησης, όπου εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών θα μπορούν να παρακολουθούν την πρόοδο και να διατυπώνουν προτάσεις κατά τη διάρκεια υλοποίησης των έργων. Αυτή η συνεχής εμπλοκή θα μπορούσε να προλάβει προβλήματα όπως αυτά που παρατηρήθηκαν στην Ακάμα, όπου οι περιβαλλοντικές παραβιάσεις εντοπίστηκαν από ΜΚΟ και όχι από επίσημους μηχανισμούς.​​

Η Επικοινωνία που Λείπει

Αν και το 70,3% των Κυπρίων πιστεύει ότι το «ΘΑλΕΙΑ» έχει θετικό αντίκτυπο, η γενική αυτή εντύπωση δεν συνδέεται με συγκεκριμένα αποτελέσματα. Οι πολίτες αισθάνονται ότι «κάτι καλό γίνεται», αλλά δεν ξέρουν τι, πού, γιατί και πώς.​

Η Επιτροπή των Περιφερειών, στη γνωμοδότησή της για τη φετινή 9η Έκθεση Συνοχής, τόνισε ότι η εμπιστοσύνη δεν συνδέεται μόνο με το συνολικό αποτύπωμα, αλλά με το τι φτάνει τελικά «μέχρι το τελευταίο χωριό» και πώς αυτό γίνεται γνωστό στους κατοίκους. Η αίσθηση δικαιοσύνης στην κατανομή και η διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων καθορίζουν την τελική κρίση των πολιτών.

Από τις Πινακίδες στην Ουσία

Η Κύπρος διαθέτει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά απορρόφησης ευρωπαϊκών κονδυλίων στην ΕΕ—100% για την περίοδο 2014-2020. Τα έργα υλοποιούνται, τα χρήματα διατίθενται, οι υποδομές κατασκευάζονται. Αλλά αν οι πολίτες δεν νιώθουν ότι συμμετέχουν στις επιλογές, αν οι δήμοι παραμένουν απλοί εκτελεστές, και αν τα νιάτα δεν γνωρίζουν καν τι είναι το «ΘΑλΕΙΑ», τότε η επιτυχία είναι μόνο τεχνική—όχι πολιτική.​

Και αυτή η διαφορά, μακροπρόθεσμα, κοστίζει περισσότερο από οποιαδήποτε καθυστέρηση έργου. Γιατί όταν ένα έργο υλοποιείται χωρίς την κατανόηση και τη συναίνεση της τοπικής κοινωνίας, παραμένει απλώς μια υποδομή με μια πινακίδα—όχι ένα κομμάτι του οράματος που οι ίδιοι οι πολίτες θέλησαν να δημιουργήσουν.